گل ارکیده که با نام انگلیسی Orchid و نام علمی Orchi sp شناخته می شود و نمادی از تجمل، درستی، عشق و زیبایی است، از دیرباز مورد توجه و علاقه چین باستان بوده است. اگرچه در آن زمان خواص طبی گیاه بر کیفیت هنری آن اولویت داشته، اما امروزه زیبایی و فخر این گل بر خواص درمانی آن پیشی گرفته است. ارکیده یکی از مجلل ترین هدایای مجلسی به حساب می آید که با حضور در هر مکانی جلوه ای فاخر و مجلل به آن می بخشد. خانواده ارکیده بیش از ۲۸۰۰۰ هزار عضو زیبا و محبوب دارد که در ۷۶۳ دسته جدا طبقه بنده شده اند. شکوفه های رنگارنگ و معطر ارکیده دیگر برای هیچ کس ناشناخته نیست. این گیاه با چند ویژگی شاخص و مهم به راحتی خود را از سایر گل های معطر متمایز ساخته است. با بررسی خواص گیاه ارکیده، ویژگی های آن و همچنین انواع مختلف این گل زیبا، با ارکیده زیبا بیشتر آشنا می شوید.
خواص گل ارکیده
هر یک از گونه های این گل خواص مخصوص به خود را دارند. به همین جهت نمی توان برخی از آنان را بی خاصیت دانست و یا صرفاً کیفیت هنری آنان را مورد توجه قرار داد. به طور مشخص از برخی گونه های ارکیده که در کوه های باغرو ایران و در حوالی آستارا و اردبیل می رویند، ماده ثعلب استخراج می شود. این ماده که یکی از مهم ترین مواد اولیه ساخت بستنی سنتی است، از ارکیده به دست می آید.
گل ارکیده دارای خواص دارویی و درمان نیز هست که همانطور که گفته شد، گذشتگان با بهره مندی از آنان در درمان برخی بیماری ها موفق عمل می کردند. یک گونه از گیاه ارکیده که امروزه در مناطقی از کشور استرالیا می روید، خواص ضد باروری دارد و در درمان این عارضه مورد مصرف قرار میگیرد.
سایر گونه ها که مختص مناطق آسیایی همچون چین، کره و ژاپن هستند به عنوان دمنوش آرامش بخش، درمانگر سرطان و همچنین تولید نوعی چسب صنعتی به کار می روند. اینطور که پیداست خواص این گل زیبا، پایان ناپذیر و نامحدود است.
ویژگی های گل ارکیده
تنوع بسیار بالای گونه های ارکیده موجب شده تا این گیاه در اندازه های مختلف موجود باشد. اندازه برخی از آن ها در حد یک سکه کوچک است. این در حالیست که برخی دیگر بسیار بزرگند و حدود ۱۰۰ گرم وزن دارند.
ارکیده ها با توجه به نوع خود می توانند از چند ساعت تا ۶ روز عمر کنند. تنها نمونه های خاص ارکیده هستند که به طور جاودان ماندگارند. شکل برگ ارکیده ها با توجه به بستر رشد و اقلیم آن متفاوت است. برای مثال ارکیده هایی که در مناطق گرم و مرطوب رشد می کنند، نازک و لطیف اند. در حالی که ارکیده های اقلیم خشک، ضخیم اند با پوششی از موم رشد می کنند. جالب است که بدانید برخی از گونه های گل ارکیده هیچ برگی ندارند.
گل زیبای ارکیده از لحاظ ساختار دارای چند ویژگی جالب توجه است:
۱. گل های ارکیده به ظاهر نامنظم اند اما از تقارن محوری برخوردارند.
۲. گرده گل های ارکیده، یکی از عوامل تشخیص دهنده گونه آنان به شمار می رود. این گرده ها به کیسه-هایی به نام پولنیا چسبیده اند که پس از گرده افشانی از آن جدا می شوند. تعداد پولنیا در هر ارکیده به طور متفاوت ۲ الی ۱۲ عدد است.
۳. ریشه ها: ارکیده از ریشه های هوایی برخوردار است که علاوه بر ایجاد مانایی و تغذیه گیاه، وظیفه ذخیره آب، ذخیره مواد غذایی، فتوسنتز و تنفس گیاه را نیز به عهده دارند. این ریشهها در اصل از ریزوم های موجود در خاک نشأت می گیرند و از ساقه جدا می شوند.
انواع گل ارکیده
شاید تصور می کنید که ارکیده یک گیاه خارجی و زینتی است که نمی توان گونه های مختلف آن را در ایران یافت کرد. اما در واقع بیش از ۵۰ گونه ارکیده تکامل یافته در کشورمان می روید. ۶ مدل از معروف ترین و زیباترین گل های ارکیده را با هم بررسی می کنیم.
ارکیده فالانوپسیس
بیشترین گونه ای که در ایران رشد می کند فالانوپسیس است که با نام های ارکیده شاپرکی و یا پروانه ای نیز شناخته می شود. این گل زیبا و معطر، در طول سال حداقل یک بار و گاهی سه بار در زمستان و بهار گل می-دهد. پس از هر بار گل دهی گیاه مدتی را برای استراحت، بازسازی و گل دهی مجدد نیاز دارد. گلبرگ های این نوع ارکیده در شرایط ایده آل و مطلوب دست کم چند ماه عمر می کنند. شرایط نگهداری این گیاه در آپارتمان ساده است. چرا که فالانوپسیس ها خود را با اغلب شرایط محیطی وفق می دهند. گل ارکیده فالانوپسیس در رنگ های مختلفی موجود است. سفید، بنفش (ارغوانی)، ارغوانی رگه دار، صورتی، زرد و ترکیبی از سفید و صوتی موجود است. قطر گلبرگ ها نیز از ۵ سانتی متر تا ۱۲ سانتی متر متغیر است.
ارکیده سیمبیدیوم
سیمبیدیوم اولین ارکیده ای بود که به عنوان گل آپارتمانی به فروش رسید. این گل زیبا که امروزه در ابعاد کوچک تر و با نام¬های مینی سیمبیدیوم یا میدی سیمبیدیوم شناخته می شود، گلبرگ های به رنگ صورتی، سبز، سبز و قرمز، قرمز و شاه بلوطی دارد. پرورش گل ارکیده سیمبیدیوم بسیار ساده است و تکثیر آن از طریق ریزوم های موجود در خاک و همزمان با تعویض گلدان صوت می گیرد.
ارکیده کاتلیا لابیانا
ملکه ارکیده ها نامی است که به این گونه ارکیده داده شده است. شکل خاص این گل و شرایط نگهداری ساده آن موجب شده تا طرفداران بسیاری در سطح جهان پیدا کند. متأسفانه این نوع ارکیده با وجود شهرت بسیار بالایی که دارد کمتر در ایران پیدا می شود. ترکیب رنگ در گلبرگ های این ارکیده بسیار جذاب و متعادل است. کاتلیا در دو رنگ خیره کننده صورتی_قرمز و سفید بسیار ملایم دیده می شود. این گل معطر و خوشبو قادر است در بخش عرض بیش از ۲۰ سانتی متر رشد کند.
گل ارکیده دندروبیوم
دندروبیوم یکی از دسته های بزرگ ارکیده به شمار می رود که بیش از ۱۰۰۰ گونه در آن وجود دارد. ویژگی قابل توجه و حائز اهمیت این گل در شرایط نگهداری ساده آن است. این گل قادر است در هر نقطه ای رشد کند و در هر ساقه شکوفه های بسیاری زیادی تولید کند. برخی از گونه های دندروبیوم در طول سال گل و برگ های خود را به طور کامل حفظ می کنند. از آنجایی که ارکیده دندروبیوم بسیار سنگین و پر است، به یک قیم و داربست برای ایستایی نیاز دارد. در هر شکوفه این نوع ارکیده یک طیف رنگی متفاوت و متمایز دیده می شود. این بهترین و جذاب ترین ویژگی دندروبیوم هاست.
گل ارکیده وندا
عموم دوست داران گل و گیاه بر این باورند که وندا یکی از زیباترین گونه ارکیده است. این ارکیده زیبا به شکل انگلی از درختان آویزان می شود و از آن ها تغذیه می کند. بر همین اساس قابل پرورش در محیط خانه نیست. گلبرگ های وندا بسیار زیبا، خوشبو و ماندگارند. وندا برای رشد و پرورش بهتر نیاز به نور صبح دارد. اما در طول روز می بایست در سایه قرار بگیرد. نگهداری این گل در تراس و یا حیاط بسیار سخت است و نیاز به مهارت های خاص دارد.
ارکیده پافیوپدیلوم
ارکیده پافیوپدیلوم که با نام کفش ونوس نیز شناخته می شود، شباهت بسیاری به کفش دارد. این گل که در مناطق شرق آسیا و به خصوص اندونزی رشد میکند، از گل هایی به رنگ قهوه ای، شاه بلوطی و قرمز، شکلاتی و سفید یا گلی و سبز برخوردار است که روی آنها طرح های بسیار خاص ایجاد شده است. کشت و نگهداری این گل بسیار ساده است و به نور کم و غیر مستقیم نیاز دارد. شرایط نگهداری گل ارکیده ارکیده ها با توجه به ساختار ظریف و نحیفی که دارند نسبت به سایر گل ها نیاز به مراقبت بیشتر و دقیق تری دارند. بهتر است گلدان ارکیده را در مجاورت پنجره های شرقی و جنوبی ساختمان قرار دهید تا به اندازه کافی از نور خورشید بهره مند شوند. ارکیده نیز مانند سایر گل های زینتی به آبیاری منظم، کوددهی و تغذیه مناسب و همچنین جریان هوا نیاز دارد. شرایط نگهداری انواع گل های ارکیده با فراهم کردن چند عامل مهم و ضرروی به حد ایده آل می رسد.
۱. گلدان های زهکشی شده
استفاده از گلدان هایی که در بخش زیرین دارای سوراخ زهکشی هستند از پوسیدن و از بین رفتن ریشه گل جلوگیری می کند.
۲. خاک مخصوص پرورش ارکیده:
تهیه خاک ارکیده وابسته به نوع گونه آن متغیر خواهد بود. اما به طور معمول ارکیده نمی تواند در خاک معمولی رشد چندانی داشته باشد. بهترین خاک برای این گیاه مخلوطی از خاک دانه ریز، دانه درشت، مقداری خاک برگ و همچنین مقداری خزه است. تا خاکی سبک با رطوبت کافی به دست آید.
۳. نور غیر مستقیم و کافی:
قرارگیری گل ارکیده در معرض نور مستقیم خورشید و یا مجاورت پنجره-های شمالی نمی تواند نیاز آن را به نور تأمین کند. همانطور که گفته شد پنجره های جنوبی و و شرقی بهترین محل برای نگهداری این گل می باشد. همچنین بهتر است محل قرارگیری ارکیده در اثر تابش نور بیش از حد گرم نشود. بازه دمایی مناسب برای رشد گیاه حدود ۱۶ الی ۲۴ و برای نگهداری در حالت ثابت ۱۰ تا ۲۸ درجه سانتی گراد است.
۴. جریان هوای ملایم:
دسترسی ریشه ها به هوای تازه و ملایم، اهمیت زیادی در طراوات و شادابی گل دارد. بدین منظور لازم است در زمان نگهداری از این گل زیبا، پنجره ها باز بگذارید تا جریان هوای ملایمی در محیط نگهداری ارکیده پخش شود.
۵. زمان مناسب برای آبیاری گیاه:
آبیاری ارکیده ها تابع روزهای هفته و زمان خاصی نیست. بهترین زمان برای آبیاری ارکیده هنگامی ست که خاک گلدان در عمق یک ال دو سانتی متری خشک شده باشد. همزمان با فروکردن انگشت در این عمق، می توان رطوبت موجود درخاک را سنجید. اگر انگشتان شما خیس شد و مرطوب بود نیازی به آبیاری نخواهید داشت. اما اگر خشک بود و اثری از رطوبت خاک وجود نداشت، وقت آبیاری گل ارکیده فرا رسیده است. بهتر است در هنگام آبیاری تمام بخش گلدان را سیرآب کنید تا ریشه ها در هر قسمتی که هستند، مرطوب و خیس شوند. اما برای اینکه به یک برنامه دست پیدا کنید بسیاری از کارشناسان توصیه می کنند با توجه به دما آبیاری ۷ تا ۱۰ روزه مناسب است؛ اگر طی این مدت خاک خشک بود آبیاری راانجام دهید و اگر خاک مرطوب بود با اسپری آب سطح خاک را کمی خیس کنید
۶. رطوبت محیطی:
رطوبت مورد نیاز گیاه حدود ۴۰ الی ۶۰ است. رطوبت محیطی کمتر و یا بیشتر از این بازه می تواند به گیاه شما صدمات جدی وارد کند. شما می توانید با استفاده از یک رطوبت سنج، میزان رطوبت مکانی را که ارکیده داخل آن قرار دارد، بسنجید. در تابستان و در مناطق خشک استفاده از اسپری غبارپاش به صورت روزانه می تواند به تأمین رطوبت مورد نیاز کمک کند. اما توجه داشته باشید آب به هیچ وجه به گلبرگ ها برخورد نکند.
۷. حذف عوامل آسیب زا:
حذف برگ های مرده و زرد و همچنین حشرات مضر در زمان نگهداری از ارکیده اهمیت ویژه ای دارد. کافیست برگ هایی که زرد و پلاسیده شدند را به منظور جلوگیری از رشد انواع قارچ و باکتری، ببرید و دور بریزید. ارکیده از جمله گیاهانیست که دائما در معرض حمله حشرات قرار می گیرد. بر همین اساس زیر و روی برگ ها را دائما کنترل کنید تا اثری از کرم و حشرات وجود نداشته باشد. با نگهداری گل ارکیده در شرایط ایده آل و مناسب می توانید از این گل زیبا در فواصل طولانی مدت استفاده کنید. چرا که این گلبرگ های زیبای ارکیده قادرند تا ۴ ماه دوام بیاورند. گیاه ارکیده پس از پایان گلدهی نمی میرد. بلکه برای یک فاصله کوتاه به استراحت می پردازد و سپس مجدداً به دوره گلدهی می رسد.